Bach leidde het Collegium Musicum van 1729-1739. In de winterperiode werden er op de
vrijdagavond concerten gegeven.
Foto's zijn gemaakt in de periode 1890-1930.
English: Meer...
Café [of Koffiehuis] Zimmermann werd in 1717 gebouwd, en daarmee dus nog vrij nieuw in Bachs tijd. Vanaf 1727 werd het ook wel het Oertelsches Haus genoemd en werd gerund door Gottfried Zimmermann. Het huis stond in de Katharinenstraße en stond vlak bij de markt en dus ook de oude raadszaal. De Katharinenstraße was in de 18e eeuw een boulevard die tot ver buiten de grenzen van Leipzig bekend was.
Bach schrijft er voor het eerst over in zijn brief aan zijn oud-leerling Christoph Gottlob Wecker op 20 maart 1727. "P.S. Het laatste bericht is dat de lieve Heer nu ook voor de integere heer Schott heeft gezorgd, en hem de post van Cantor in Gotha heeft geschonken; daarom zal hij volgende week afscheid nemen, daar ik bereid ben zijn Collegium over te nemen." Later noemt hij het college nog in verband met een aanbevelingsbrief voor zijn leerling Bernhard Dietrich Ludewig op 4 maart 1737. "...het verheugt mij van harte niet alleen aan dit verzoek te voldoen, maar ook met lof te kunnen verklaren, dat hij zich niet alleen van zijn studie in de theologie goed heeft gekweten, maar ook in verschillende jaren mijn collegium musicum met ijver heeft bezocht, onvermoeibaar daaraan heeft deelgenomen..."
Vanaf 1723 gaf het Leipziger studenten Collegium Musicum, dat Georg Philipp Telemann in 1701 als rechtenstudent had opgericht, er concerten. Van 1729 tot 1739 leidde Johann Sebastian Bach het Collegium Musicum en voerde hier veel van zijn wereldlijke cantates en instrumentale composities uit. De concerten worden gegeven op de vrijdags van 20.00-22.00 uur en wanneer er Paasmarkt, Nieuwjaarsmarkt of Michelsmarkt (najaar) was, dan kwamen de woensdagen daar nog bij, van 16.00-18.00 uur. De concerten worden in 1739 van Bach overgenomen, maar ze eindigen al 2 jaar later met Zimmermann's dood in 1741. Deze uitvoeringen worden later opgevolgt door het wat groter opgezette serie 'das Grosse Concert', dat door een aantal zakenmensen en welgestelden werd opgezet.
Zowel de zaal van Zimmermanns koffiehuis - waar Bach vrijdag middags met zijn ensemble concerteerde - als Zimmermans tuin aan de Grimmaischer Steinweg (i.v.m. de zomerconcerten) bood kennelijk genoeg plaats voor zowel orkest als publiek. Het koffiehuis was namelijk niet zo heel groot. Het bestond uit twee aan elkaar grenzende zalen, een van ongeveer 8 bij 10 meter, de andere van ongeveer 5,5 bij 10 meter, wat toch niet meer dan twee woonkamers zijn. Een foto van het interieur van een latere uitbater van het pand uit 1730, Bierhaus Excelsior, laat dit ook zien. Bach-kenner Christoff Wolff citeert in zijn boek 'Johann Sebastian Bach, zijn leven, zijn werk, zijn genie' een aantal bronnen, die lijken te wijzen op een publiek van mogelijk 150 personen, vaak bestaande uit muziekkenners (volgens een verslag van Bachs vriend Mizler) en wijst op het feit dat veel solisten die er optraden later beroemd zouden worden. Maar de vraag is of die bronnen per sé schrijven over de optredens in café Zimmermann. Rekeningen van de uitgever Breitkopf geven aan dat er voor programmaboekjes voor de concerten in Zimmermann 150 exemplaren dienen te worden afgerekend. Er kunnen echter tal van redenen zijn om meer boekjes te laten drukken dan er gasten zijn. Denk aan kortingen voor bepaalde oplagen (net als vandaag de dag), collectorsitems, het versturen ervan bij wijze van uitnodiging van de welgestelden, etc. De laatste 2 foto's laten een plattegrond zien met 2 scenario's waarbij de grotere zaal voorzien is van het maximaal aantal denkbare zitplaatsen. Zelfs met een kleine bezetting van orkest en koor zijn er in dit theoretische voorbeeld maximaal 132 gasten mogelijk. Er wordt in dit voorbeeld echter geen rekening gehouden met de ruimte die pauken, contrabas en clavecimbel(s) innemen, alsmede het feit dat de aanwezige dames in hun outfit aan 50 cm breedte niet genoeg zouden hebben. Bij een opstelling zoals uit de film 'A Chronicle of Anna Magdalena Bach' uit 1968, lijkt dit aantal verre van haalbaar, hoewel de orkestbezetting wel geschikt is.
Bekende namen die tijdens deze concerten soleerden zijn wellicht o.a. de luitist Leopold Sylivius Weiss en Bachs andere vriend Johann Adolph Hasse. Het orkest moet toch wel redelijk van omvang zijn geweest, vanwege de bezetting van de te spelen muziek. Tijdens de periode van een van Bachs voorgangers, Melchior Hoffmann telde het college volgens een kroniekschrijver tussen de 40-60 leden, wat gezien de beperkte ruimte aanzienlijk lijkt. De concerten, die ongeveer twee uur duurden werden het hele jaar door wekelijks gehouden. Hoewel er geen toegangsprijs werd geheven, stimuleerden de concerten Zimmermanns koffie- en restaurantbedrijf zo, dat hij op eigen kosten instrumenten voor het Collegium Musicum aanschafte.
De concerten van Bach en het Collegium Musicum werd, in een ander koffiehuis - Richter in de Klostergasse - afgewisseld door het collegium o.l.v. zijn collega Johann Gottlieb Görner, dat op andere dagen van de week speelde.
Er is niet veel bekend over het reperoire dat in café Zimmermann werd uitgevoerd. Wolff berekent echter dat het aantal concerten dat Bach in al die jaren met een Collegium moet hebben gegeven op meer dan 500. Werken waarvan bekend is dat ze hier uitgevoerd werken zijn:
Het gebouw werd verwoest door de luchtaanvallen op Leipzig in december 1943. Nu staat op zijn plaats het Katharinum, een overdekking van het Museum voor Schone Kunsten.
Het op een na laatste plaatje is overigens geplaatst om een indruk te geven van een koffiehuis uit die tijd. Het gaat niet om café Zimmermann.
Het eerste plaatje hieronder toont het interieur van Bierhaus Excelsior uit de jaren '30 van het pand waar eens het Zimmermann Café was gehuisvest, met als adres Katharinenstrasse 14. De andere foto's zijn van het interieur van panden uit de omgeving. Resp. Katharinenstrasse 4, 12 en 17.